Willem Santema’s jeugdjaren spelen zich grotendeels af op boerderij ‘Swetteheim’ aan de Blankedalweg in het Friese Scharnegoutum. Hij bezoekt de Mulo in Sneek en gaat na het behalen van zijn diploma op de boerderij van zijn vader werken. Na zijn huwelijk met Trijntje Atsma gaat hij als boer op eigen benen staan, maar ondertussen is er iets dat Santema meer trekt: techniek. Radio’s en auto’s zijn zijn grote passie. In 1932 besluit Santema het boerenleven vaarwel te zeggen en begint hij met zijn vrouw een ‘Installatie- en Radio-Bureau’. Daarnaast verhuurt Santema auto’s. In 1939 verhuist het echtpaar naar Sneek en opent een elektrotechnische zaak aan het Oude Kerkhof, weldra gevolgd door een filiaal aan de Oosterdijk.

Verzetspionier
Santema is ook politiek-maatschappelijk actief. Zowel in Scharnegoutum als Sneek is hij gemeenteraadslid voor de Christelijk Historische Unie. Voorts is hij hoofdbestuurslid van de Christelijk Nationale Werkmansbond en bezoekt hij in die functie congressen in het buitenland, ook in Duitsland. Hij maakt er kennis met het nationaalsocialistische regime, dat in mei 1940 Nederland overrompelt. Een jaar later neemt Santema, samen met Roel Walda, mede-eigenaar van de plaatselijke radiocentrale, het voortouw tot het Sneker verzet. Ze verlenen hulp aan onderduikers en begeven zich op het terrein van de illegale pers.

Bij de RVV en Trouw
In het voorjaar van 1943 is Santema een van de oprichters van de Raad van Verzet, die zich aanvankelijk profileert als koepelorganisatie van het levensbeschouwelijk verdeelde verzet. In de praktijk zal de raad, waarvan ook communisten deel uitmaken, zich vooral met sabotage en gewapende acties gaan bezighouden. Sinds begin 1943 is Santema, die inmiddels naar Amsterdam is uitgeweken en een onderduikadres aan de Boterdiepstraat heeft, ook actief voor het orthodox-protestantse verzetsblad Trouw. Aan het einde van dat jaar, vlak voor kerst, doet de SD een inval in het hoofdkwartier van Trouw aan de Ruysdaelstraat. Uiteraard wordt alarm geslagen, maar dit bereikt Santema niet. Op 24 december 1943, een dag na de inval, komt hij nietsvermoedend binnenlopen en wordt gearresteerd.

Gevangenschap en doodvonnis
Santema wordt opgesloten in het huis van bewaring aan de Weteringschans, om na een paar dagen naar de SD-Polizeigefängnis in het Brabantse Haaren te worden overgebracht. Acht maanden later, eind juli 1944, wordt Kamp Vught zijn nieuwe onderkomen. Samen met drieëntwintig medeverspreiders van Trouw wordt Santema op 5 augustus 1944 ter dood veroordeeld. Er wordt een gratieverzoek voor hem ingediend, op grond van het feit dat hij in oktober 1943 een Duitse militair van de verdrinkingsdood heeft gered. Het verzoek wordt afgewezen. Santema’s celgenoot Andries Gort wordt wel begenadigd. Op de avond van 9 augustus 1944 wordt Willem Santema gefusilleerd.

Bronnen:

• Onderzoek en tekst: Peter Bak
• archief Trouw, Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) van de Vrije Universiteit
• Sterbebuch 1944
• Erelijst van gevallenen 1940-1945
• Bezettingstijd in Friesland / P. Wijbenga. – Leeuwarden : De Tille, 1978. Drie delen. ISBN 9789065531216
• Willem Santema : in fersetsman : 1902-1944 / Willem O. Santema en Henk van der Veer. – 1990