Pleidooi behoud bunker aangenomen

‘Uw brief raakte mij’, schrijft de minister in een brief op 28 mei. ‘U schrijft indringend over het beladen verleden van Unit 1 als strafgevangenis in de Tweede Wereldoorlog en over de personen die hier opgesloten hebben gezeten en zelfs zijn overleden.'
Weerwind schreef de brief aan Jeroen van den Eijnde, directeur van Nationaal Monument Kamp Vught en Rob van der Laarse, hoogleraar Erfgoed van de oorlog. Zij maken deel uit van de ad-hoc adviescommissie Beladen erfgoed Unit 1 die in 2023 werd gevraagd door de Rijksbouwmeester om te adviseren over mogelijk hergebruik van de bunker.

Weerwind: 'Uw nadrukkelijke oproep aan mij was om de aangenomen motie tot heringebruikname van Unit 1 niet uit te voeren. Over de historie van Unit 1 heb ik ook met de Vaste Kamercommissie Justitie en Veiligheid gesproken, in het Commissiedebat Gevangeniswezen en TBS van donderdag 16 mei jl. (...) De Dienst Justitiële Inrichtingen heeft de afgelopen periode intensief gezocht naar een haalbaar initiatief. Dit alternatief lijkt gevonden in de uitbreiding van de bestaande Extra Beveiligde Inrichting (EBI). De Kamerleden Ellian en Wilders hebben op 21 mei jl. vervolgens een motie ingediend, die inderdaad verzoekt om in plaats van verbouwing van Unit 1 te kiezen voor uitbreiding van de EBI. In mijn appreciatie heb ik de motie omarmd en vandaag heeft de Tweede Kamer deze ook aangenomen. Hiermee is het verbouwen van Unit 1 ten behoeve van het opnieuw in gebruik nemen van het pand als Tijdelijke Extra Beveiligde Inrichting van de baan.’ 

Nadat begin februari een amendement van de PVV en VVD over verbouwing van de bunker werd aangenomen, stuurde de adviescommissie op 21 februari het pleidooi voor behoud van dit rijksmonument naar de minister. Van den Eijnde: ‘Ik ben blij dat onze argumenten serieus zijn bekeken en verheugd over de uitkomst van de discussie. Je kunt in dit historische pand geen acht cellen bouwen zonder onherstelbare schade aan te richten. Nu zijn twee problemen opgelost: dit oorlogserfgoed blijft als geheel behouden en er is een alternatief gevonden voor uitbreiding van cellen binnen de EBI. Ik hoop dat we de gesprekken over toekomstig gebruik van de bunker nu kunnen voortzetten.’

Achtergrond

In 1943 en 1944 is het terrein waarop nu de Penitentiaire Inrichting staat, gebouwd als Nederlands enige SS-concentratiekamp. Honderden verzetsmensen, mannen en vrouwen, werden korte of langere tijd in de bunkergevangenis opgesloten. Voor ruim 300 mannen volgde executie op de nabij gelegen fusilladeplaats. In ditzelfde gebouw vond in de nacht van 15 op 16 januari 1944 het beruchte ‘bunkerdrama’ plaats. 74 vrouwen werden toen opgesloten in één cel; cel 115. Na een verschrikkelijke nacht werd de celdeur geopend en bleken tien vrouwen overleden. Overlevende Tineke Guilonard schreef: ‘De nacht in die cel in de bunker, dat is voor mij het ergste dat ik ooit heb meegemaakt. Alles wat erna kwam, hoe verschrikkelijk ook, die nacht was altijd erger.’ Eind jaren veertig nam Justitie een deel van het voormalige kampterrein, met daarop de bunker, in gebruik als gevangenis en breidde sindsdien de capaciteit uit. Na sloop van overige gebouwen is de bunker het enige gebouw uit de kampperiode op dit terrein.

De ad-hoc adviescommissie ‘Beladen erfgoed Unit 1- Vught’ bestaat uit: Dik de Boef (voorzitter COVVS), dr. Christophe Busch (Directeur Hannah Arendt Instituut en voormalig directeur Kazerne Dossin in België), drs. Joël Cahen (voormalig directeur Joods Historisch Museum en zoon van Max Cahen, gevangene in Kamp Vught), drs. Jeroen van den Eijnde (directeur Nationaal Monument Kamp Vught), Arna Mačkić (architect studio LA), em. prof. dr. Rob van der Laarse (UvA/VU Erfgoed van de oorlog, moderator) en Charlotte van Rappard (voormalig hoofdinspecteur Collecties erfgoedinspecties).